REPONS DYASPORA SOU PANDEMI COVID-19 LA/UNITED FRONT
AVEK
Serge JC Pierre-Louis, MD, MPH
Joel Augustin, MD
Epidemi COVID 19 la prezante defi ki a lafwa 0inivèsèl ak inik nan peyi ki gen resous limite. Peyi yo souvan gen pou chwazi pou konsantre yo sou mezi prevantif oswa swen sante. Ayiti gen limit grav nan tou de koze yo. Avèk apeprè 124 kabann nan swen entensif nivo 1 ak 30 vantilatè mekanik, sistèm swen sante a pral byen vit konble e depase. Absans yon enfrastrikti solid pou sante piblik rann depistaj, deteksyon ka yo ak idantifikasyon moun enfekte yo, karantèn nan ak siveyans yo problematik. Finalman, nivo povrete, pa gen netwayaj, move nitrisyon, aksè pou dlo difisil, gwo dansite popilasyon an, prejije kiltirèl ak yon mank de kowòdinasyon ant lopital rejyonal yo ajoute nan konpleksite nan batay la kont epidemi an. Kèk nan dènye desizyon gouvènman ayisyen an se etap enpòtan nan bon direksyon an. Sepandan, pandan w ap koute règleman entènasyonal yo, Ayiti dwe devlope pwòp estrateji li pou anpeche twòp transmisyon viris la. Men kèk sijesyon ki ka ede konbat epidemi an, kèk nan yo baze sou prèv syantifik lòt yo se sitou entwisyon.
Aksyon imediat
1. Fèmen èpòt entènasyonal yo ak fwontyè entènasyonal yo, jiskaske kontrol apwopriye ka aplike ak tès depistaj rapid
2. Limite transpò piblik ant gwo vil yo, otorize sèlman livrezon manje ak moun kap vwayaje pou swen sante
3. Yon kouvrefe lannwit ka ede redwi entèraksyon sosyal, byenke yon entèdiksyon pou restoran ak klèb fonksyone pandan lannwit ka gen menm efè a; moun yo dwe kapab satisfè bezwen medikal yo.
4. Idantifye nan chak vil lopital ki ta dwe resevwa ka COVID 19, prepare kèk chanm pou sa ak ekipman pou pwoteksyon pèsonèl sante ak founiti de baz yo.
5. Lave men yo ta dwe adapte ak resous chak vil yo; kote ki gen dlo k ap koule, lave men w avèk savon pandan apeprè 15 a 20 segonn (tan pou chante yon fwa 4 premye liy " Ayiti Cheri"); kote ki gen sèlman dlo ki nan bokit ou nan doum, tankou nan antre nan batiman piblik yo, fè yon lòt moun ak men pwòp vide dlo a sou men ou itilize yon ti veso; itilize dezenfektan pou men oswa yon solisyon ki gen 70% alkòl, si sa ka fèt
6. Mete yon mask chirijikal si ou touse oswa estènen (oswa alantou moun ki ap fè sa), si ou panse ou enrime, si ou tou pre moun yo sispèk oswa konfime ak COVID 19 lan; kote ki pa gen mask ki disponib, mete yon mouchwa pou kouvri bouch ou ak nen w, lave l lè ou rive lakay w
7. Touse ak estènen nan koud ou, pa janm fè l dirèkteman devan ou; ou ka kanpe estènen nan kote ki gen anpil moun pandan wap fò sou nen w ou byen ou fwote yon sèl bò nan nen ou; netwaye twou nen ou byen pandan w ap benyen nan maten, sa pral diminye bezwen w genyen pou estènen; pa krache atè nan lari
8. Evite bay lanmen ak bo lòt moun; evite tou kore moun ak koud bwa nou paske gen moun pi fò moun estènen nan koud yo. yon ti panche tèt (ak yon souri) ta dwe sifi
9. Kenbe omwen yon mèt ak lòt moun lan an piblik, mete yon mouchwa sou figi ou
10. Rete lakay ou otank posib; voye yon sèl moun alafwa pou chache dlo, manje, medikaman; si ou pa gen kay chache rete kay moun ou konen.
Aksyon pou mwayen ak long tèm
1. Kowòdone ak tout lopital ke nou kapab jwenn sou wòl yo chak pral jwe nan batay kont pandemi an ; itilize don kominote entènasyonal la pou prepare chanm espesyalize ak ekipman debaz ak founiti, ansanm ak ekipman pwoteksyon apwopriye pou travayè sante
2. Evite sèvi ak klowokin pou trete COVID 19 jiskaske gen ase prèv pou montre efikasite l, Itilizasyon medikaman sa a kapab kreye yon rezistans ki pat nesesè kay moun yo nan trètman malarya
3. Ranfòse kapasite enfrastrikti sante piblik yo pou fè tès ak siveyans, avèk donasyon entènasyonal yo.
4. Sensibilize lapolis la ak piblik la sou pandemi an jeneral ak COVID 19 an patikilye
5. Kowòdone ak Repiblik Dominikèn ak CARICOM siveyans ak jesyon epidemi lokal yo
6. Entegre dyaspora ayisyen an nan efò pou anpeche epidemi ak lòt katastwòf natirèl
7. Ogmante bidjè sante nan peyi a daprè sa estanda entènasyonal yo egzije yo, apeprè 15% de bidjè nasyonal la (olye de 4.5% kounye a)
8. Kreye inite swen entansif nivo 1 a 3 ak bon chanm izolasyon nan chak depatman jere pasyan ki tromatize , sa ki viktim dezas ak lòt epidemi ki gen pou vini tankou kolera ak COVID 19.
Konklizyon
Epidemi sa a kapab gen gwo konsekans malere, akòz de feblès enstitisyon yo an Ayiti. Sa a ka yon opòtinite tou pou Ayiti pou li etabli bon jan enfrastrikti sante piblik epi vin yon modèl nan zafè otosifizans ak efikasite devan epidemi epidemi ki gen pou vini yo.